Lịch sử trà móc câu

Theo Họ Vũ Võ Việt Nam, người có công gầy dựng nên thương hiệu trà Tân Cương Thái Nguyên danh tiếng là một người con họ Vũ, ông tên là Vũ Văn Hiệt. Cụ Hiệt không phải là người sinh ra ở Tân Cương, cụ sinh ra ở Hưng Yên vào năm 1883, trong một gia đình đông anh em và có truyền thống làm nghề mộc. Trong giai đoạn này thì nước ta vẫn thuộc đô hộ của Pháp, nên khi chiến tranh thế giới lần I nổ ra thì thực dân Pháp bắt tất cả trai tráng phải gia nhập lính lê dương Pháp, rồi đưa sang các chiến trường ở Châu Âu.

Nhờ làm nghề mộc và khéo tay nên cụ Hiệt được đưa sang Pháp làm việc tạo khuôn mẫu để đúc máy bay. Sau khi chiến tranh kết thúc, cụ Hiệt trở về nước và được chính quyền thực dân giao cho việc khai khẩn vùng đất Tân Cương.

Xã Tân Cương được thành lập vào năm 1921, lúc đó cả xã chỉ có vài chục nóc nhà và công việc chính vẫn là trồng lúa màu. Và0 năm 1922, được sự giúp đỡ của vị quan đứng đầu tỉnh là ông Nguyễn Đình Tuân (hay còn gọi là ông Nghè Sổ), cụ Hiệt cùng trai tráng trong xã sang Phú Thọ để mang cây trà giống về trồng trọt tại địa phương.

Nhờ hợp với thổ nhưỡng ở Tân Cương nên cây trà dần trở thành cây công nghiệp chính tại nơi đây. Năm 1925, cụ Hiệt được bầu làm tiên chỉ đầu tiên của xã và dần đổi mới việc sản xuất trà sang mô hình bán công nghiệp. Ông mở cửa hàng trà đầu tiên ở thị xã Thái Nguyên, rồi dần mở thêm nhiều cửa hàng trà khác ở khắp cả nước.

Năm 1935, trà tân Cương trở nên nức tiếng khi trà của cụ Hiệt giành giải nhất cuộc thi tấu xảo ở Hà Nội. Khiến thương lái ở trong nước lẫn Ấn Độ hay Trung Quốc đổ xô mua chè Tân Cương Thái Nguyên. Năm 1945, do cảm nặng nên cụ Hiệt qua đời ở tuổi 63. Người dân Tân Cương sau này vẫn tưởng nhớ vị tiên chỉ đầu tiên của xã, người đã giúp đưa cây trà về với nơi đây và góp phần giúp địa phương giàu mạnh.

Không ai nhớ rõ cái tên trà móc câu ra đời vào năm nào, nhưng chắc chắn là nó trùng với khoảng thời gian cụ Hiệt sản xuất ra những cánh trà khô đầu tiên. Vì chính cách hái và cách sản xuất là hai yếu tố quyết định để tạo nên những cọng trà khô có hình dáng “móc câu” trứ danh.

CÁCH CHẾ BIẾN TRÀ MÓC CÂU

Thu hái: Để làm nên Trà Móc Câu thì chỉ những lá trà non của cây trà được thu hái. Lý do là những lá trà non thì mới tạo nên hương vị đặc trưng của vùng chè Thái Nguyên. Ngoài ra thì khi xao thành phẩm thì lá trà sẽ dễ cong thành ‘móc câu’ hơn.

Ngoài ra thì lá trà non bao giờ cũng có “chất” nhiều hơn so với lá trà già, “chất” hay “vị ngon” hay umami theo cách gọi của người Nhật, là vị quan trọng nhất và phải có của trà xanh ngon. Bên cạnh hương cốm, vị đắng chát, hay ngậy béo thì cái “chất” là yếu tố chính làm nên sự nổi tiếng của trà móc câu.

Làm héo sau khi thu hái

Diệt men: lá trà sau khi hái nếu để cho tiếp xúc với không khí trong một khoảng thời gian dài sẽ lên men hay oxy hoá. Để ngăn quá trình này diễn ra thì người làm trà phải “diệt men” ngay sau khi thu hái. Khoảng 300-400g lá trà tươi được cho vào chảo và xao ở nhiệt độ 150-160°C trong vòng 6 đến 7 phút. Người làm trà thường sẽ đảo trà bằng tay để đảm bảo lá trà không bị vón cục cũng như cảm nhận nhiệt độ.

Xao trà bằng máy

Sàng tơi: mục đích của bước này là làm giảm độ ẩm cũng như nhiệt độ của lá trà sau khi diệt men. Lá trà nóng được rải đều lên cái nong, người làm trà sẽ đảo và sóc nhẹ lá trà để hơi nước bốc hơi cũng như nhiệt độ giảm nhanh. Nếu không có bước này thì lá trà thành phẩm thường có màu vàng và có mùi khét. Quá trình này thường diễn ra trong vòng 10 phút.

Vò và rũ tơi: đây là bước rất quan trọng trong việc làm trà vì nó sẽ quyết định nhiều đến hương vị cũng như hình dạng của trà thành phẩm. Khi lá trà trong nong đã nguội bớt, người làm trà sẽ bốc từng nắm trà lên và vò thành từng cục.

Quá trình này tạo thành những “vết thương” trên lá trà giúp cho nhựa trà chảy ra ngoài và tạo thành một lớp nhựa bao bọc mặt lá (đến công đoạn xao khô thì lớp nhựa này có màu trắng hay còn gọi là “mốc”).

Sau khí bị vò thành cục thì người làm trà lại tiếp tục dùng tay đánh tơi lá trà ra để lá được tiếp tục tiếp xúc với không khí. Sau đó lá trà lại được cho vào chảo để sao, người làm trà tiếp tục bốc từng nắm lá trà lên để vò giữa hai bàn tay theo vòng tròn.

Đây cũng chính là giai đoạn mà hình hài “móc câu” của lá trà được hình thành. Sau quá trình này thì lượng nước trong lá trà còn khoảng 80%, lá vàng và cọng cũng sẽ được nhặt ra vào lúc này.

Sao khô: mục đích chính của bước này là làm khô trà. Lá trà sau khi vò sẽ được cho vào chảo khô và sao ở 80°C sao cho độ ẩm trong lá trà giảm xuống dưới mức 6%. Trong giai đoạn này thì người làm trà tiếp tục vò nhẹ để lá trà cong và quấn lại chắc chắn hơn. Quá trình này thường diễn ra trong vòng 20-30 phút.

Thử trà trước khi xuất xưởng

Đóng gói: trà sau khi xao khô sẽ được cho tiếp xúc với không khí trong vài giờ rồi mới đóng vào bao. Ủ như vậy trong khoảng một ngày thì trà sẽ rất thơm và bắt đầu dùng được.

CÁCH PHA TRÀ MÓC CÂU

Sau đây là những cách pha trà móc câu mà người viết cảm thấy tốt nhất, lưu ý đây chỉ là gợi ý mà thôi vì mỗi người có một gu riêng nên cách pha ít nhiều cũng sẽ khác nhau.

Pha kiểu Việt Nam

Đa phần người Việt pha trà bằng ấm và chén sứ giống như các nước phương Tây. Tỷ lệ trà và nước nên rơi vào khoảng 1g trà cho 5oml nước, có nghĩa là nếu ấm sứ thường có dung tích là 250ml thì nên dùng 5g trà.

Nước pha trà thì nên dùng nước khoảng 80°C, nếu bạn không có dụng cụ đo nhiệt độ thì có một mẹo là sau khi ấm nước sôi thì bạn chỉ cần để trên bếp như vậy chừng 5 phút là có nước khoảng 80°C.

Sau khi trà cho vào ấm, rót nước ngập mặt trà rồi đổ đi ngay. Sau đó cho tiếp nước nóng vào và ngâm chừng 30s là có thể dùng được. Bạn nên thêm 10s vào các lượt nước sau để đảm bảo hương vị trà đồng đều nhất có thể.

Công phu trà

Trà pha theo công phu trà thường dùng chén khải hoặc ấm tử sa. Tỷ lệ trà và nước nên vào khoảng 1g trà cho 20ml nước, hoặc 1g cho 40ml nếu bạn là người chưa quen uống trà xanh. Nước pha trà thì cũng nên dùng nước khoảng 80°C.

Nhiều người dùng công phu trà thì đều dùng nước sôi 100°C cho mọi loại trà, nhưng theo kinh nghiệm riêng của người viết thì nước 80°C cho trà móc câu là tốt nhất vì giúp giảm đắng và chát hơn so với bình thường.

Sau khi trà được cho vào ấm, rót nước ngập mặt trà rồi đổ đi ngay. Sau đó tiếp tục cho nước nóng vào ấm và ngâm chừng 10s là có thể dùng được. Bạn nên thêm 5s vào các lượt nước sau để đảm bảo hương vị đồng đều nhất có thể.

Pha lạnh

Pha trà lạnh là cách rất tốt để vừa thưởng trà và vừa để giải nhiệt trong những ngày oi bức. Tỷ lệ trà và nước là 1g trà cho 100ml nước. Pha lạnh thì nên dùng chai đựng nước bằng nhựa kiểu Hàn Quốc có bán nhiều ở các siêu thị (nên dùng loại có bộ lọc ở miệng chai). Pha lạnh thì rất dễ, bạn chỉ cần cho trà và nước sôi để nguội vào chai, rồi để ngăn mát tủ lạnh sau một đêm (khoảng 8 tiếng) là có thể dùng được rồi.